Faiq Ələkbərli,
AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru
Bu yazı 2011-ci ilin noyabrın 19-da qurulmuş Bütöv Azərbaycan Ocaqlarının (BAO) on illik yubileyinə ərmağan olunur
Bütöv Azərbaycan dövlətinin qurulmasını Əbülfəz Elçibəy üç strateji mərhələyə – hazırlıq, müstəqillik, bütövləşmə ayırmışdı. Ə.Elçibəyə görə, bu üç strateji mərhələ: hazırlıq, yəni millətləşmə; Güney Azərbaycanın müstəqillik mərhələsi, yəni dövlətləşmə və bütövləşmə, yəni iki Azərbaycanın birləşməsindən ibarət olmalıdır. Həmin mərhələlər daha geniş şəkildə aşağıdakı kimi izah olunmuşdur:
Hazırlıq mərhələsi (millətləşmə): Bu strateji mərhələdə öncə türk milli kimlik şüuru güclənib dərinləşməli, beyinlərdə oturuşmalı, kütləviləşməlidir.
Bu mərhələdə həmçinin üç sütunlu milli təşkilatlanma – Quzey, Güney Azərbaycan və xaricdə yaşayan Azərbaycan türkləri – sistemi qurulub başa çatmalı, intensiv və səmərəli fəaliyyət göstərməli, milli güc bir araya gətirilərək eyni hədəfə doğru yönəldilməlidir. Azərbaycanın ərazi və milli bütövlük problemi qlobal siyasətin gündəliyinə çıxarılmalı və beynəlxalq dəstək qazanılmalıdır.
Azərbaycanın Quzeyində dövlət müstəqilliyi daha da möhkəmlənməli, milli dövlət quruculuğu və demokratikləşmə dərinləşməli, siyasi, iqtisadi, hərbi, sosial, mədəni və elmi-texniki sahələrdə irəliləyiş olmalı, əhalinin həyat səviyyəsi yüksəlməli, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələri genişlənməli, strateji tərəfdaşlarımızla iş birliyi güclənməlidir.
Güney Azərbaycanın müstəqillik mərhələsi (dövlətləşmə): Biz Güneydə gedən proseslləri nəzərə alaraq bu mərhələyə daha böyük önəm veririk. Bu strateji mərhələdə milli azadlıq hərəkatı başlayıb Güney Azərbaycanda istiqlaliyyət qazanılmalı və müstəqil dövlət qurulmalıdır.
Quzey Azərbaycan Respublikası bu milli-azadlıq hərəkatını tam dəstəkləməli, qurulacaq müstəqil dövləti hərtərəfli müdafiə etməli və onun beynəlxalq aləmdə tanınmasına çalışmalıdır.
Bütövləşmə mərhələsi: Bu strateji mərhələdə əlli və ya altımış milyonluq Azərbaycan xalqının ümumxalq referendumu müsbət rəy bildirdikdən sonra iki Azərbaycan dövlətinin parlamentlərinin birləşmiş komissiyası yaradılmalı və Azərbaycanın bütövləşib vahid dövlətə çevrilmə mexanizmi hazırlanaraq həyata keçirilməlidir.
Bütün bunları gerçəkləşdirmək üçün tarixi səhvlərimizi saf-çürük etməli, görəcəyimiz işləri düzgün müəyyənləşdirməli, bütün başlıca görüşlərimizi uyğunlaşdırmalı, başlıca prinsiplərimizi ortaya qoymalı, xalqımızı hazırlayaraq mərhələ-mərhələ, tələsmədən və gecikmədən hədəfə doğru irəliləməliyik.
Bütün hallarda Ə.Elçibəy inanırdı ki, indiki “İran” gec-tez Təbrizin bir yumruğu ilə dağılacaq, Azərbaycanın Güneyi müstəqil olduqdan sonra Azərbaycan Birləşmiş Respublikası, ya da Azərbaycan Federal Respublikası qurulacaq.
1998-2003-cü illərdə BAB sədrinin ideoloji işlər üzrə müavini, sonra isə BAB Mərkəzi Şurasının sədri vəzifələrini tutmuş Arif Rəhimoğlu hesab edirdi ki, bununla da müəllifi Ə.Elçibəy olan Bütöv Azərbaycan ideyasının yaxın – orta – uzaq vədəli strateji hədəfləri aydınlaşmış, nəzəri-ideoloji hazırlığın ana xətləri dəqiqləşdirilmiş və Quzey Azərbaycanda, Güney Azərbaycanda, soydaşlarımızın yaşadığı xarici ölkələrdə görüləcək işlər müəyyənləşdirilmişdir.
A.Rəhimoğluna görə, 40 milyondan artıq sayı olan xalqımız içərisində eyni bir milli kimlik şüurunun biçimləndirilməsivə Bütöv Azərbaycan ideyasının bu şüurun predmetinə çevrilməsi Bütöv Azərbaycan strategiyasının bel sütununu – təməlini təşkil edir. Ona görə bilərək, yaxud bilməyərək bu təməlin inkarı, əslində Bütöv Azərbaycan ideyasının inkarı deməkdir.
O, yazırdı: “Milli kimlik şüuru təqdim olunan səviyyədə bəsit bir anlayış deyil. Bu şüurun mövcudluğu üçün 40 milyondan artıq sayı olan xalqımız içərisində:
1. eyni bir dil şüurunun;
2. eyni bir tarix şüurunun;
3. eyni bir mədəniyyət şüurunun;
4. eyni bir Vətən şüurunun;
5. eyni bir siyasi məfkurə şüurunun;
6. eyni bir demoqrafik Vətən şüurunun;
7. eyni bir iqtisadi şüurun və s. varlığı gərəkdir.
Milli kimlik şüurumuzun bu tərkib hissələrindən hər birinin ümumi xalqımız içərisində formalaşması və Bütöv Azərbaycan ideyasının onların predmetinə çevrilməsi gərgin fəaliyyət tələb edən açar bir surəcdir. Lakin tək qurtuluş və bütövlük yolumuz da məhz budur. Çünki milli kimlik şüuru milli gücün təməlini təşkjil edir və milli gücün səviyyəsi birbaşa milli kimlik şüurunun səviyyəsindən asılıdır”.
A.Rəhimoğluna görə, Bütöv Azərbaycan ideyasının gerçəkləşməsi üçün milli kimlik şüurunun biçimlənməsi və buradakı millətləşmə prosesində ədəbi dil anlayışı mühüm yer tutur. Onun fikrincə, burada ilk növbədə vahid xalqın danışıq dilinin inkişafı, vahid əlifba sorununun həlli vacibdir.
Milli dil məsələsindən sonra, Vətən anlayışının üzərində dayanan A.Rəhimoğlu hesab edir ki, toplumun millətə çevrilməsi üçün onun bəlli bir coğrafi hüdud (Vətən) daxilində yaşaması, yaxud kütləvi olaraq buna can atması əsas şərtlərdən biridir: “Millətləşmiş toplum gec-tez milli dövlətini quraraq öz etno-coğrafi hüdudlarını siyasi hüdudlara çevirir və ya bu yöndə daim mübarizə aparır. Milətləşməmiş toplum isə nəinki öz milli dövlətini qurmağa laqeyd yanaşır, hətta öz etno-coğrafi hüdudlarının başqa etnosun əlində olmasına belə dözər və taleyi ilə razılaşıb qismətinə boyun əyər. Lakin toplumu bu qəflət yuxusundan ayıltmağa yönəlmiş ayrı-ayrı şəxslərin və qrupların fəaliyyəti uyğun şərait yetişincə kütləviləşir və toplumun qurtuluş yolu olan millətləşmə sürəci (prosesi) başlayar”.
Ə.Elçibəy tərəfindən formulə edilən “Millətləşmə, Dövlətləşmə, Bütövləşmə”, ya da “Bütövləşmə, Millətləşmə, Dövlətləşmə” devizlərində bir qədər fərqliliyə baxmayaraq, əslində hər ikisinin öz mahiyyətinə doğru olduğunu yazan A.Rəhimoğluna görə, “bütövləşmə” anlayışı birinci anlamda siyasi-fiziki birliyi, ikinci anlamda isə fikirdə, şüurda bütövlüyü (milli birlik) ifadə edir.
O, yazırdı: “Göründüyü kimi, a) variantında devizin məntiqi ağırlığı millətləşmə anlayışı üzərinə, b) variantında isə devizin məntiqi ağırlığı məsələlərə “bütövlük özülündən yanaşma” şərti üzərinə düşür. Birincidə necəliyi bəlirlənməyən millətləşmə başlanğıcına söykənilir ki, sonda dövlət qurulsun və birləşsin, ikincidə isə bütövləşmə (“bütövlük özülündən yanaşma”) başlanğıcı əsas götürlür ki, sonda millətləşmə də, dövlətləşmə də bu bütövlük özülü üzərində yüksələ bilsin”.
Qeyd edək ki, Ə.Elçibəyin vəfatından (2000) bir müddət keçdikdən sonra BAB-ın fəaliyyəti nisbətən zəifləsə də, son illərdə aktivləşməyə başlamışdı. Hazırda BAB-ın Rəyasət Heyətinin sədri Aqil Səmədbəyli təşkilatın öz nüfuzunu və fəaliyyətini bərpa etməsi yolunda çalışmaqdadır.
2000-ci illərin sonlarına doğru BAB-ın fəaliyyətinin zəifləməsi, ya da tamamilə dayandırması fonunda Bütöv Azərbaycan ideyasının gerçəkləşməsi yolunda yeni təşkilatların yaranması zərurəti ortaya çıxdı. Bu hədəfi, müqəddəs Bütöv Azərbaycan ideyası yolunu tutmuş qurumlardan biri kimi Bütöv Azərbaycan Ocaqları (BAO) 2011-ci ilin noyabrında “Rəsulzadə-Elçibəy Ocağı”nın bazasında ictimai təşkilat kimi təsis olunmuşdu.
“Rəsulzadə-Elçibəy Ocağı” 2000-ci ilin axırlarında millətçi Azərbaycan gəncləri tərəfindən yaradılmış və milli ideyaların, o cümlədən Azərbaycanın bütövlüyü ideyasının təbliği ilə məşğul olan dərnək xarakterli təşkilat olmuşdur. Təşkilatın ilkin təşəbbüs qrupu 2011-ci il noyabrın 19-da əvvəlcə özünü “Böyük Azərbaycan Ocaqları” kimi elan etmişdi. Ancaq qrupun 5 iyun 2012-ci il toplantısında təşkilatın “Bütöv Azərbaycan Ocaqları” adlandırılması qərarına gəlinmişdir.
Eyni zamanda 2012-ci ilin noyabrında BAO-nun 11 nəfərlik idarə heyəti qurulmuş və Zahir Əlisoy təşkilatın başqanı seçilmişdir. Daha sonrakı illərdə BAO-nun gənclik qolu (2013), Dil və Tarix Qurumu (2014), Mərkəzi Şurası (2014), BAO TV (2014), Türkiyə təmsilçiliyi (2015) qurulmuşdur.
BAO-nun ilk təsis konfransı 2014-cü ilin mayında gerçəkləşmiş, 19 noyabr 2016-cı ildə isə Birinci Qurultayı (Qurultay səlahiyyətli Ümumi Yığıncaq) keçirilmişdir. İlk Qurultayda keçirilən səsvermələr nəticəsində BAO-nun başqanı yenidən Zahir Əlisoy, Mərkəzi Şuranın sədri Paşa Həsənli, Mərkəzi Nəzarət Təftiş Komissiyasının sədri Yusif Baba seçilmişdir.
BAO başqanının təyinatları əsasında ideologiya məsələləri üzrə müavin Dilavər Əzimli, Türk dünyasıyla əlaqələr üzrə müavin Faiq Ələkbərli, siyasi məsəslələr üzrə müavin Alı Balayev, təşkilat məsələləri üzrə müavin Araz Şamil təyin olunmuşdur.
31 yanvar 2021-ci il tarixində BAO-nun İkinci Qurultayı (Qurultay səlahiyyətli Ümumi Yığıncaq) keçirilmişdir. 2-ci Qurultayda da BAO başqanı olaraq Zahir Əlisoy seçilmiş, yeni rəhbərlik və Mərkəzi Şura formalaşmışdır. Yeni rəhbərlikdə başda Z.Əlisoy olmaqla, eyni zamanda F.Ələkbərli, Zəkulla Bayramlı, Elvin Abdulla, Babək Türkoğlu, Eldəniz Şamlı, Seymur Mürsəl, Samir Xancan, A.Balayev və başqaları yer almışlar.
Qeyd edək ki, BAO-nun qarşısına qoyduğu millətləşmə, bütövləşmə və dövlətləşmə prinsiplərinin həyata keçirilməsində Aydın Mədətoğlu, Mehriban Vəzir, Firudin Ağasıoğlu, Eldəniz Şamlı, Zəkulla Bayramlı, Fəzail İsmayıl Böyükkişi, Şahlar Hacıyev və başqa ziyalılarımız yaxından iştirak etməkdədirlər.
Yeri gəlmişkən, 2021-ci ilin martında tanınmış ziyalımız, tarixçi alim Dilavər Əzimlinin koronavirusdan dünyasını dəyişməsi Bütöv Azərbaycan xalqı, xüsusilə də BAO üçün ağır bir itki oldu. Onun əziz xatirəsi Bütöv Azərbaycançıların qəlbində əbədi yaşayacaqdır!
Tanınmış ziyalılarımızla yanaşı BAO-nun tutduğu yolun gerçəkləşməsi yönündə Bütöv Azərbaycançılar sırasında Şirvani Ədilli, Rizvan Hüseynov, Aqil Camal, Natiq Ulubəy, Təbriz Musayev, Faiq Quliyev, Hakim Sadıqlı, Rüfət Muradlı, Ceyhun Quliyev, Mailə Bayramlı, Fərrux Əmrəli, Azər Ağakişiyev, Şahin Bəkirli, Oqtay Daşoğuz, Zəka Sahib, Mehman Əhmədli, Oğuz Rza Sadıkoğlu, Xəqani Salmanov, Saday Quliyev, Elnur Həsənli, Anar Kitay, Gündüz Rzayev, Asiman Əsədsoy, Müşfiq Çələbi, Şahmar Abdullayev və başqalarının da adlarını qürurla yaza bilərik.
Bütöv Azərbaycan Ocaqlarının (BAO) nizamnaməsində Azərbaycan türklərinin öz tarixi torpaqlarında milli, hüquqi, demokratik və dünyəvi dövlətinin qurulması təşkilatın məqsədi kimi qəbul olunmuş və qurumun bu yolda əsas əngəl olan fars şovinizminə qarşı mübarizə apardığı qeyd edilmişdir. Bu istiqamətdə BAO təxminən var olduğu 10 il müddətində (2011-2021) bir çox mühüm işlər görmüş, 230-dan çox tədbir-konfrans, aksiya təşkil etmiş, 190-dan çox rəsmi sənəd qəbul etmiş, qərarverici orqanların 185-dən çox rəsmi toplantısı keçirilmişdir və bu yöndəki işlərini hazırda da davam etdirməkdədir.
